مطالعات رسوب شناسی و برآورد میزان رسوب حوضه آبریز سد تبارک واقع در شمال قوچان

حوضه آبریز سد تبارک در شمال شهرستان قوچان در استان خراسان رضوی واقع است. و جزء زون های زمین شناسی کپه داغ در شمال شرقی ایران می باشد. این حوضه تحت تاثیر فعالیت های تکتونیکی و فرسایشی قرار گرفته است، و از لحاظ زمین ریخت شناسی تاثیر لیتولوژی و تکتونیکی باعث تشکیل ناودیس، دشت و تپه ماهوری شده است. وجود لایه های آهکی سازند تیرگان در حوضه سبب شده تا رودخانه های اصلی بصورت رودخانه های عمود بر لایه بندی یا متقاطع باشند. از نظر طرح زهکشی که ناشی از تاثیر فرآیند های فرسایش و تکتونیکی این حوضه است عمدتا از نوع موازی و دندریتی است. حوضه آبریز سد تبارک شامل دو زیر حوضه به نام های یدک و زیرآبه است. پدیده های مختلف ژئومورفولوژیکی شناسایی شده در زیرحوضه زیرآبه، شامل خندق،حرکات توده ای، پدیده لغزش و در زیرحوضه یدک بیشتر شامل پدیده حرکات توده ای و مخروطه افکنه می باشد. مطالعات ژئومورفولوژیکی می تواند در جلوگیری از تشکیل رسوب و حمل رسوب موثر باشد. مطالعات رسوب شناسی در طول دو رودخانه یدک و زیرآبه نشان دهنده سه ناپیوستگی رسوبی در روند تغییر ذرات است. روند ریزشوندگی کلی در رودخانه یدک را می توان به فرآیندهای جورشدگی رسوبی و سایش نسبت داد که همراه با تغییر لیتولوژی پی سنگ از واحدهای سنگ آهک سخت تر به واحدهای مارنی و شیلی نرم تغییر می کند. عامل ایجاد گسستگی رسوبی در این رودخانه مربوط به کاهش سریع شیب بستر و ورود کانال های فرعی تحت تاثیر تغییرات لیتولوژی است. در رودخانه زیرآبه علی رغم تاثیر فرآیند جورشدگی رسوبی و سایش در ایجاد روند ریز شوندگی در هر یک از پیوستگی ها، درشت شوندگی کلی رودخانه را می توان به ورود رسوبات دانه درشت از کانال های فرعی، تغییرات زیاد شیب بستر، تغییرات سنگ شناسی مسیر رودخانه و در برخی مواقع عوامل انسانی نسبت داد. رخساره های سنگی شناسایی شده در رودخانه های یدک و زیرآبه شامل دو رخساره گراولی gmm و gcm و یک رخساره ماسه ای به نام sm و سه رخساره گلی شامل fm، fr و fl می باشند. بر این اساس 3عنصر ساختاری شناسایی شده در این حوضه sg، gb و ff می باشند. لذا رودخانه یدک در بالا دست به فرم بریده بریده گراولی با رسوبات جریان ثقلی و رودخانه بریده بریده کم عمق با بار گراولی معرفی می گردد که به سمت پائین دست به رودخانه مآندری با بار معلق تبدیل می شود. رودخانه زیرآبه در بالا دست از نوع رودخانه های بریده بریده با بار بستر ماسه ای و گلی و به سمت پائین دست به رودخانه مآندر با بار معلق تبدیل می گردد. بر اساس محاسبات صورت گرفته در حوضه آبریز سد تبارک میزان برآورد رسوب در این حوضه 3/20374 تن در سال است که با انجام راهکارهای مناسب می توان از تولید رسوب در حوضه و حمل رسوب به سد تبارک جلوگیری نمود.